اگرچه برابر با تقویم تاریخ، چهارم شهریور ۱۳۱۷ را به عنوان زمان گشایش راه آهن سراسری در ایران میشناسند اماسابقه راه اندازی خط راه آهن در ایران حداقل به ۱۰۰ سال قبل از پهلوی اول میرسد.
در مورد اولینهای تاریخچه راه آهن در ایران منابع به اشارات مختلفی دارند، اما از مجموع اسناد و مدارک چنین بر میآید که نخستین بهره برداری از خط راه آهن به سال ۱۲۲۷ شمسی و دوره قاجار بر میگردد که یک لوکوموتیور، رشت را به بندر پیربازار و بندر انزلی میرساند و این مسیر دوازده کیلومتری تا اواسط دوره رضا شاه قابل استفاده بود، اما بعدها به خاطر وقوع سیل فعالیت آن متوقف شد.
مسیر بعدی مربوط به خط تراموایی میشد که در حد فاصل تهران تا مرقد حضرت شاه عبدالعظیم (ع) مسیر ۸۷۰۰ متری را طی میکرد.برابر با شواهد تاریخی در سال ۱۲۶۵ شمسی هم خط راه آهنی، محمود آباد را به آمل متصل میکرد. متصدی این کار حاج محمدحسن اصفهانی فرزند آقا محمدحسین صراف بود که قصد داشت این مسیر تا پایتخت ادامه پیدا کند، اما این اتفاق نیفتاد.
«مهدی بامداد» در کتاب شرح حال رجال ایران در این باره مینویسد: «خیال داشت که بعد از آمل به تهران بکشد. برخی از اشخاص نوشته اند مقداری نمانده بود که به واسطه دسایس میرزا عبداله خان یوشی انتظام الدوله سردار امجد و میرزا علی اصغرخان اتابک که صاحبان دو بندر معروف مازندران «بند جزء» و «مشهد سر» بودند آن راه از کار افتاد. به همین جهت یکی دو کرور تومان ضرر به حاجی محمدحسن خورد، امّا به نظر نگارنده این سطور چنین نیست:، زیرا سیاست خارجی و نفوذ روزافزون بیگانگان در ایران مانع اتمام کار شد و موضوع همین طور معوق و خنثی ماند تا اینکه به مرور ایام راه آهن و تاسیسات آن به کلی از بین رفت و موضوع ضدیت امین السلطان هم اشتباه است. امین السلطان همیشه با امین الضربها (پدر و پسر) تا آخر عمر به واسطه منافعی که میبرد میانه بسیار خوبی داشت و هیچ وقت با آنان مخالفتی ابراز نداشته است.»
در سال ۱۲۹۱ شمسی امتیاز احداث راهآهن جلفا ــ تبریز ــ صوفیان ــ شرفخانه با روسها امضا شد. این قرارداد دورهای ۷۵ ساله داشت و کل هزینه ساخت آن با روسیه بود. طول این خط آهن ۱۴۶ کیلومتر بود که ساخت آن در سال ۱۲۹۵ به پایان رسید. خط آهن صوفیان ــ شرفخانه هم بهطول ۵۳ کیلومتر در همان سال افتتاح شد.
منبع: جامجم آنلاین